Чумбылат курыкышто Тÿня кумалтыш эрта

29.06.05

Кандашымше сÿремын Киров кундемысе Кукарка районысо Чумбылат курыкышто чимарий Тÿня кумалтыш эрта.

Пагален, вуйнам савена

Кает-кает - куш от шу, илет-илет - мом от уж. Марий калыклан илыш корныштыжо шуко нелылыкым чыташ логалын. Ожнысо нимучашдыме шуко чотан марий калыкым тÿрлö семын пытараш толашеныт. Но ала-кузе йöсö лийын гынат, кызыт мартеат ила да культурыжым пойдарен шога. Тыгодым эреак Юмылан ÿшанен да тудлан кумалын шоген. Тÿрлö вере илен, Юмылан ÿшаным шуктен шогымо сомылна ойыртемалтеш, но кумалме шотшо келшен толеш.

Кызыт марий-влак кÿшыл да ÿлыл юмо-влаклан кумалыт. Шернур, Куженер, У Торъял, Параньга районлаште шке суртыштышт, ял кумалтышыште але тÿшкан погынымаште Поро Лемдетÿр Курык Кугызалан (Полемдрук Кугыза, Чумбылат) вуйым сават. Ик тыгай тÿшка кумалтыш Киров кундемысе Кукарка (Советский) районысо Чумбылат ял воктенысе курык ÿмбалне эрта. Ынде чыланат палена: кÿ курыкышто тале марий Шнуй Онын шÿгарже верланен. Акрет годсек марий-влак тудын лÿмжым йÿкын ойлаш тоштын огытыл. Сандене кызытат ме тудым Полемдрук Кугыза манына.

Палемдыме кечын кÿкшака верыште вуйнам савымаш тений 8 июльышто, Лу кугарня кечын, эрта. Тушко чыла марийым мияш ÿжына. Тÿшка кумалтышыш Марий Элын чыла районлаже, Пошкырт, Киров, Татарстан да моло кундем гычат толыт. Тÿҥ сомылым Шернур районысо марий-влак шуктен шогат.

Кумалтышыш мияш шонышо-влак шкеныштым ончылгочак ямдылышаш улыт. Кече ончыч мончаш пурен, ару тувыр-йолашым чийыман. Ик сортам пÿтырыман, кум неран киндым ыштыман, ший надырым шÿалтен ямдылыман, солыкым але шовычым вÿдылын пыштыман. Кумылан-влак мелна кышылым, ÿян туарам намиен кертыт. Моло уто погым: муным, шинчалым, шÿрашым, ложашым, пурам, емыж вÿдым, сырам, аракам… - намияш шотлан ок тол. Сöрымö кайыквусым намияш шонышо-влак эррак мийышаш улыт. 

Кумалме верыш, вуйым савен саламлалт пурымеке, шкем пеш эскерен кучыман. Уто осал койыш деч посна, ваш-ваш пагален, кумалтыш алал лийже манын (йöратен лийже), чыла сомылжымат икшырымын, шот дене шуктен шогыман. Шижтарена, кумалтыш верыште сниматлаш огеш лий. Тыгак ыреслаш шотлан огеш тол да кутырымо годым марла шомак дене пелештыман.

Марий Шнуй Оннам, Поро Лемдетÿр Курык Кугызанам, Ош марий калык нигунамат мондышаш огыл да тудын кийыме вержым сайын сöрастарен, кÿкшын аклен кучышаш. Тыгерак Шернур "Марий кумалтыш" общиным вуйлатыше В.Мамаев "Марий Эл" газетыште воза.

Чумбылат шнуй верышке толын шумеке, теве мом пелештыман

Поро Курык Кугыза Юмо!
Таче тышке поро кумыл дене кумалтыш йÿлам шукташ толынам.
Серлагышым, шулыкым, еш пиалым, кинде, вольык перкем, ший-вундо перкем йодын толынам.
А Курык Кугыза, йöратен шого. Курык Кугызан Пиямбарже, Витньызыже, Шыртше, Водыжо, йöратен шогыза.
Кумалтышнам кавыл (келшышым) ыштыза.

Шнуй верыште да кумалтыш годым шкендым кузе кучыман?

1.  Кумалтыш йÿлам ару кап-кылеш йытыра вургемым чиен шук-тен шогат. ÿдырымашлан брюко дене лийман огыл, вуйым шовыч дене леведман.

2.  Кумалтышыш тичмаш саска сорта дене, тичмаш кинде дене да шорва (пура) дене мийыман.

3.  Осал йÿышым (аракам) намияш да йÿшывуя мияш огеш лий.

4.  Кумалтыш верыште огеш лий:
-  вурседылаш;
-  кугу йÿкын ойлаш;
-  тÿгö лекташ;
-  осал шонымаш дене мияш;
-  тÿрлö кушкылым (шудым, саскам, вондым) кÿрышташ;
-  Кумалтыш онапу, шаге вес могырышто шогаш;
-  Шаге да онаеҥ ончыко-шогалын сниматлаш;

Кумалтышын шке радамже уло. Киндерке дене толында гын, онаеҥ деке эҥертен, шкендан лÿмеш пелешташ йодман. Тыгодымак шийвундым пышташ ида мондо; Онаеҥын пелешташ тÿҥалме жаплан чыланат сукалтен шичман, Кумалын пытарымешке, тарваныл кошташ, йÿкланаш огеш лий. Под гыч икымше совлам онаеҥ, "шулдыраным" але "тÿканым" кондышо еҥ налеш. Вара иже молылан лиеш.

Кумалтыш деч вара ты верым эрыктен кодыман, шÿкшакым да молым тулыш пыштыман. 

Кондымо кÿмыж-совлам мушкын наҥгайыман. Шÿялтыме вÿдым мландыш тойыман. Наҥгайыме кочкышым пийлан, пырыслан, вольыклан пуаш огеш лий.

Кумалтышда кавыл лийже!

"Марий Эл" газетын да регион-влак кокласе "Марий ушем" мер организацийын колтымо материалышт негызеш

Теме дене кылдалтше линк-влак:
Марий талешке-влак. Чумбылат
Чумбылат оным шарнымаш кече, фотосÿрет-влак, 2003 ий.