Шорыкйол

Тÿҥалтышым изарня водын ыштат. Ончыч мончаш пурат, яндар вургемым чият. Мелнам кÿэштыт. Оза мелнам тулводыжлан чоклен кумалеш.

Шорыкйол пайремын тÿҥ сöрастарышыже васликува ден васликугыза, мöчöр-влак улыт. Нуно сурт еда коштмышт годым Шорыкйол кугарнян шкеныштым ынешт палдаре, тÿрлö рольым модыт: Йÿштö Кугызамат, Лумÿдырымат, южыжо шÿргыш шовычым сакалта. Ужгам савырен чият да маска лийын кертыт, йомакысе моло янлык але кайык чурийым картонеш сÿретлат, шинчалан рожым келыштарат, куэ кумыж денат тыгай авыртышым ыштат.

Ӯдыр поръеҥла чиен кертеш, а рвезе - ÿдыръеҥла. Вÿд ияжат, вувер куважат... Икманаш, фантазий манмет сита гын, весела пайремлан ямдылалт веле.

Васлиеҥ-шамычше шкетынат, тÿшка денат коштын кертыт. Коктын-кумытын гын, иктыже кугырак лиеш. Тудо Йÿштö Кугыза рольым модеш. - Кидыштыже - укшан тоя. Пурымешкыже, вуйым савен саламлалтеш, сурт озалан, тудын ешыжлан У ийыште пиалым, улан илышым тыланен пелешта. Озамыт деч талук мучко кузе илымыштым да молымат йодыштыт.

Вара мöчöр-влак деч оза шке йодыштеш: "Тений кинде могай лектышан лиеш? Шушаш кеҥежым игече могай лиеш? Вольык телым таза-эсен илен лектеш мо?" Эсогыл мер илыш нергенат огеш мондо. Мöчöр-влак кидышт дене ончыктылын умылтараш точат.

Вара васликугыза йоча-влак дене кутыраш туҥалеш, кузе тунеммышт, ача-авалан полшымышт нерген йодыштеш. Уда вашмутым колеш гын, тудын дене пырля толшо вувер кува йочам коҥга йымак шÿдырен пурташ тöча. Сай вашмут гын, Йÿштö Коча пöлекым пуа. Уремыште вувер кува ÿштервоштырым кушкыж коштеш, вашлийме еҥым игылташ толаша. Тыге ял мучко але пошкудо-влак деке мыскарам ыштен коштыт. Тиде йÿлам кызытат шуко вере шуктат.

Шорыкйол кугарнян пашам ышташ ок йöрö. Ты кечын мелнам кÿэштыт, кыстывийым ыштат (шурымо пареҥге дене ыштыме когыльо, тидлан ондак вичкыж шере мелнам кÿэштыт, вара, пареҥге немырым пыштен, когыльо семын тодылыт да ÿйлен кочкыт).

Кас пычкемыш годым мурен-мурен, эҥер але памаш деке волат. Тушто чыланат, юмылтен-юмылтен, шÿргыштым мушкыт, вара, йÿкланен-йÿкланен мöҥгыш пöртылыт.

Шорыкйол пайремым тÿрлö мужедмаш эшеат оҥайракым ышта. Теве икмынярже.

Ӯдыр-влак куэштшаш кинде сукырыш оксам, шÿч але кермыч падырашым пыштат. Коҥга гыч лукмеке, ужаш дене пайлен пуат. Кöлан окса логалеш, поян качылан марлан лектеш, шÿч верештеш - незерлан, кермыч - пеҥгыде койыш-шоктышан рвезылан.

Мелнам налын, ÿдыр-влак уремыш лектыт. Кöм эн вашлийыт, тугай лÿман качылан пелаш лийыт.

Стакан вÿдыш шергашым колтат, кок велым воштончышым шогалтат, сортам чÿктат. Ате кöргыштö каче коеш - ÿдыр тудлан мужыр лиеш.

Артана деке мият да, шин чам кумен, тушеч ик пу комылям шÿдырен луктыт. Укшан логалеш - мариет але ватет шадыра чуриян лиеш.

Шорыкйол вашеш йÿдым капка гоч портышкемым кышкат, нерже кушкыла возеш, ÿдыр тувелыш марлан кая.

Агытаным ÿстел йымаке пуртат, воштончышым, киндым да вÿдым шындат. Агытан воштон-чышыш онча гын, ÿдыр йорга качылан кая, киндыш - поян-лан, вÿдыш - йÿшö качылан.

Ӯдырым кудывечыш луктыт. Шинчажым пидыт да пöрдыктен колтат. Капка велыш кая марлан лектеш, уке -вес тыгай марте мöҥгыштак кодеш.

Йÿдым удыр-влак вÿташ каят, шорыкын межшым кÿрыт. Шем меж логалеш - шем чуриян качылан лектеш, ошо - волгыдо чурий-вылышанлан.

Ӯстел йымаке оксам, нöшмым, вÿдым пыштат. Чывым пуртат. Эн ончыч оксам чÿҥгалеш гын, ÿдыр поянлан марлан кая, нöшмым -уланлан, вÿдым - йорлылн....

Тиде пайрем дене кылден, калык шуко ырымым очыктен. Тудым арня мучко шекланеныт. Мутлан: 

• шорыкйол годым "кумыржат - окса, шымыржат - окса" манын куштет гын, идалык мучко шийвундан лият;

• пайрем эрдене ондак кынелат - чулым да куштылго капан лият, шуко малет неле могыран;

• шорык вуташке пурат да, йыгыр пачам, йыгыр пачам, манын, вольыкым поктыьrг;

• шорыкйол арняште ÿдыр-влак вургемыштым тарватылыт, пуйто вургем налаш перке лектеш;

• кузе шорыкйол пайремым эртарет, туге талук мучко илет: могай шорыкйол, тугаяк идалык лиеш;

• шорыкйол кечын коҥгаш пареҥгым кудалтыман - кеҥежым пареҥге лектыш сай лиеш.

А.Е. Китиковын возымыж негызеш келыштарыме

2000 ийысе "Марла календарь" гыч налме